Nie ma jednej, uniwersalnej porady, jak być idealnym pacjentem i przykładnie zażywać wszystkie leki. Znany jest natomiast szereg zasad, które warto przestrzegać, aby stosowanie leków było jak najbardziej bezpieczne.

Oddajemy dzisiaj w Wasze ręce opracowanie podsumowujące podstawowe zasady bezpiecznego zażywania leków — zarówno tych dostępnych bez recepty, jak i wydawanych z przepisu lekarza. Niniejsze opracowanie umożliwi Wam zapoznanie się z zasadami odpowiedzialnego stosowania leków oraz ich właściwego przechowywania. W razie wątpliwości zawsze możecie do niego zajrzeć.

Ostatnie strony broszury przeznaczone są dla każdego pacjenta, który może je samodzielnie zagospodarować. Mamy nadzieję, że taki dzienniczek pozwoli Wam w łatwy i szybki sposób zapisać niezbędne informacje o leczeniu. Idąc do lekarza lub farmaceuty, zawsze bierzcie go ze sobą.

/ze wstępu do „Abecadła lekowego”

„Abecadło lekowe” zostało przygotowane jako materiał pomocniczy dla uczestników i uczestniczek warsztatów dla seniorów prowadzonych w ramach akcji „Przewietrz apteczkę!”. Jego autorami są:

• dr n. med. Anna Staniszewska (założycielka i prezes Fundacji Obywatele Zdrowo Zaangażowani, adiunkt w Katedrze i Zakładzie Farmakologii Doświadczalnej i Klinicznej Warszawskiego Uniwersytetu Medycznego),
• dr n. med. Dominik Olejniczak (członek zarządu Fundacji Obywatele Zdrowo Zaangażowani, adiunkt w Zakładzie Zdrowia Publicznego Warszawskiego Uniwersytetu Medycznego),
• mgr farm. Emilia Gąsińska (doktorantka i asystentka w Zakładzie Farmakodynamiki
  Warszawskiego Uniwersytetu Medycznego).

Egzemplarze drukowane rozdajemy tam, gdzie są zaangażowani we własne zdrowie seniorzy, którzy chcą świadomie i bezpiecznie korzystać z leków. Ponieważ jednak chcemy, aby jak najwięcej osób mogło z niego skorzystać, udostępniamy również wersję online w formacie PDF do pobrania i samodzielnego wydrukowania – [link].

Zachęcamy do lektury!

 

Zdjęcie: jarmoluk via Pixabay.com
(licencja CC0 – Domena Publiczna).

Polska jest krajem, w którym społeczeństwo starzeje się szybko, a seniorów przybywa. Niejednokrotnie osoby starsze pozostawione są same sobie, nie docierają do nich nowinki, a o edukacji seniorów w każdej dziedzinie funkcjonowania społecznego najzwyczajniej się nie mówi lub zapomina. Dotyczy to zarówno aktywności zawodowej czy fizycznej seniorów, jak i zdrowia. Temat ten ostatnio jest poruszany w mediach w związku z m.in. wprowadzeniem ministerialnego programu bezpłatnych leków dla seniorów. Warto dołożyć starań, aby za zwiększonym zainteresowaniem tą tematyką poszły działania realnie poprawiające sytuację tej grupy wiekowej.

Polskie społeczeństwo w wieku podeszłym charakteryzuje się dużą chorobowością, a co za tym idzie osoby takie zażywają wiele leków. Niestety specjalistów zajmujących się schorzeniami wieku podeszłego (geriatrów) w całym kraju jest niewielu w stosunku do liczby potencjalnych pacjentów (w połowie 2014 r. było ich jedynie 321!). Okazuje się, że przyczyną około 30% pobytów w szpitalu osób w starszym wieku jest zaś nieprawidłowy sposób zażywania leków.

Na edukację seniorów co do właściwego przyjmowania leków w trakcie krótkiej, kilkunastominutowej wizyty w gabinecie lekarskim niejednokrotnie po prostu nie ma czasu. Potrzeba zatem różnego rodzaju inicjatyw społecznych, takich jak na przykład kampanie edukacyjne osób w wieku podeszłym w zakresie racjonalnej i bezpiecznej farmakoterapii. Przykładem takich działań jest projekt „Przewietrz apteczkę!” realizowany przez Fundację Obywatele Zdrowo Zaangażowani.

Pierwsze, pilotażowe spotkania z uczestnikami Grochowskiego Uniwersytetu Trzeciego Wieku oraz osobami przebywającymi w ośrodku „Nowolipie” pobytu potwierdziły potrzebę takich zajęć. W ich trakcie padało wiele pytań dotyczących zażywania leków, które dla specjalistów są oczywiste, jednak dla przeciętnego obywatela niekoniecznie. Seniorzy wielokrotnie pytali o odpowiednie miejsce przechowywania leków w domu czy też samodzielne stosowanie terapii. Problematyczne dla seniorów były też zagadnienia związane z czasem zażywania leków (przed, w trakcie czy po posiłku). Należy pamiętać, iż wszelkie zasady związane z przyjmowaniem leków mają istotny wpływ na skuteczność i bezpieczeństwo ich stosowania.

Pierwsze spotkania w ramach akcji „Przewietrz apteczkę” pokazały potrzeby seniorów oraz ich zainteresowanie edukacją w zakresie  prawidłowej farmakoterapii. Obecne wydarzenia dotyczące ochrony zdrowia seniorów upewniają nas zaś, że takie działania są niezbędne.

 

dr Anna Staniszewska
Prezes Zarządu Fundacji
Obywatele Zdrowo Zaangażowani

Zdjęcie: tookapic via Pixabay.com
(licencja CC0 – Domena Publiczna).

1 września 2016 wszedł w życie ministerialny program bezpłatnych leków dla seniorów. Inicjatywa ta ma na celu zwiększenie dostępności leków dla osób powyżej 75. roku życia. Zgodnie z jej założeniami wyłączenie czynnika ekonomicznego ułatwi tej grupie regularne przyjmowanie przepisanych leków, a tym samym wpłynie na poprawę jej stanu zdrowia i jakości życia.

Projekt wykazu bezpłatnych leków został sporządzony w oparciu o obowiązujące obwieszczenie Ministra Zdrowia z dnia 29 czerwca 2016 r. w sprawie wykazu refundowanych leków, środków spożywczych specjalnego przeznaczenia żywieniowego oraz wyrobów medycznych na dzień 1 lipca 2016 r. (Dz. Urz. Min. Zdr. z 2016 r. poz. 68). Do stworzenia projektu wykazu posłużono się danymi Narodowego Funduszu Zdrowia dotyczącymi refundacji leków dla tej grupy wiekowej w okresie od 1 stycznia 2015 do 31 marca 2016.

Należy jednak pamiętać, że większa dostępność leków paradoksalnie niesie także ryzyko zdrowotne powodowane możliwością ich nieracjonalnego stosowania (np. przyjmowaniem – bez ponoszenia dodatkowych kosztów – większych dawek w nadziei na lepsze efekty terapii). Aby farmakoterapia przyniosła pożądany efekt, musi być realizowana w oparciu o tzw. patient complience. Jasnym staje się więc, iż tego typu inicjatywie musi towarzyszyć szereg działań edukacyjnych skierowanych nie tylko do osób starszych, lecz także ich rodzin – jako środowiska oddziaływania na zachowania zdrowotne seniorów. Takie akcje na razie nie zostały przewidziane, co można potraktować jako sygnał, że potencjalny problem nie został zauważony. Można przypuszczać, iż prawie cały ciężar prowadzenia działań informacyjnych spadnie na lekarzy, pielęgniarki i farmaceutów, niemniej powinno być to wsparte kampaniami społecznymi oraz edukacyjnymi, najlepiej o charakterze lokalnym.

Wobec takiego stanu rzeczy pojawia się pole do działalności edukacyjnej organizacji pozarządowych. Jej głównym celem powinno być zwiększenie bezpieczeństwa zdrowotnego osób starszych poprzez, między innymi, zwrócenie uwagi na przestrzeganie zaleceń lekarza lub farmaceuty w zakresie przyjmowania i przechowywania leków. Znając główne problemy związane z farmakoterapią osób starszych, możliwe jest właściwe sformułowanie celów kampanii oraz dobranie skutecznych narzędzi oraz obszarów jej realizacji. Rozwiązaniem mogą być inicjatywy edukacyjne na poziomie lokalnym – jest to zgodne z dobrą praktyką promocji zdrowia, według której najwyższą efektywność gwarantują akcje prowadzone na poziomie samorządu terytorialnego. Nie bez znaczenia jest także specyfika grupy docelowej. Z uwagi na jej raczej niską aktywność, ważne jest, by inicjatywa trafiła do niej bezpośrednio i stwarzała możliwość bezpośredniego udziału. Stąd najlepsze efekty mogą dać warsztaty w miejscach takich jak domy seniora czy dziennego pobytu, których pensjonariusze mogą mieć problem z dotarciem do informacji lub wręcz w ogóle nie wykazywać takiej chęci. Odpowiednim miejscem do organizacji spotkań są także Uniwersytety Trzeciego Wieku, gdzie mamy do czynienia z aktywniejszą częścią tej grupy populacji – wymaga to oczywiście nieco innego sprofilowania przekazywanych treści.

Działania tego typu zainicjowała Fundacja Obywatele Zdrowo Zaangażowani, organizując szeroko zakrojoną akcję zatytułowaną „Przewietrz apteczkę!”. W trosce o bezpieczeństwo zdrowotne osób starszych zaprojektowano odpowiedź na dostrzeżone problemy. Kampania kładzie nacisk nie tylko na wspomniane już przestrzeganie zaleceń lekarza, lecz także zwraca uwagę na konieczność odpowiedniego przygotowania się do wizyty lekarskiej poprzez przekazanie lekarzowi listy aktualnie przyjmowanych leków, by uniknąć interakcji między nimi. Wobec przewidywanego zwiększenia konsumpcji leków jest to działanie uzasadnione.

Realizacja kampanii takich jak „Przewietrz apteczkę!” stanowi modelowy przykład działań na rzecz poprawy stanu zdrowia seniorów poprzez budowanie i umacnianie ich bezpieczeństwa w zakresie przyjmowania leków. Mamy nadzieję, że będzie ona rozwijana i trafi do jak największej liczby odbiorców.

dr Dominik Olejniczak
Członek Zarządu Fundacji
Obywatele Zdrowo Zaangażowani

Zdjęcie: stevepb via Pixabay.com
(licencja CC0 – Domena Publiczna).

Stosowanie jakiejkolwiek terapii ustalonej w gabinecie lekarskim wiąże się z postępowaniem według szeregu zaleceń. Jedynie wtedy, gdy są one w pełni przestrzegane, spodziewać się można zamierzonego efektu. Często jednak pacjenci się im nie podporządkowują – według danych Światowej Organizacji Zdrowia (WHO) jest tak w wypadku aż 50%, zaś według amerykańskiej Agencji Żywności i Leków (FDA) od 30 do 50% pacjentów. Istotnymi zmiennymi okazują się rozdział na poszczególne choroby, a także na kraje, w których badania przeprowadzono. Należy jednak pamiętać, że to nie kraj ani choroba są tutaj najważniejsze.

Znaczną grupą pacjentów nieprzestrzegających zaleceń terapeutycznych stanowią osoby, które w większym lub mniejszym stopniu nie zgadzają się z opinią lekarza i proponowanym leczeniem, jednak nie zgłaszają zastrzeżeń podczas wizyty, zamiast tego podejmując samowolną decyzję o zaprzestaniu czy modyfikacji terapii. Jest to grupa pacjentów, którzy świadomie zmieniają sposób leczenia.

Innym powodem nieprzestrzegania zaleceń lekarskich jest ich niezrozumienie. W systemie, w którym czas to pieniądz, zaś lekarze często są zabiegani, brakuje czasu na zgłaszanie wątpliwości i zadawanie pytań. Wskutek tego pacjent jest niedoinformowany i stosuje terapię nieprawidłowo, nie zdając sobie z tego sprawy.

Kolejnym powodem nieprzestrzegania zaleceń lekarskich jest ich niezapamiętanie. Tutaj kluczową przyczyną także są krótki czas wizyty oraz często stosowana zawiła nomenklatura medyczna. Brakuje nawyku dokładnego notowania poleceń lekarza (począwszy od dawkowania, a na dodatkowych informacjach skończywszy), czy to przez lekarza czy przez samego pacjenta. Lekarze najczęściej nie mają na to czasu, a pacjenci – nawyku. Często też ci drudzy są bardzo zestresowani lub przytłoczeni nawałem informacji. Dobrym pomysłem jest uporządkowanie nowej wiedzy i informacji na papierze. Ta grupa pacjentów również nie przestrzega zaleceń w sposób nieświadomy.

Tutaj współpraca jednak się nie kończy. Od tego, jak prowadzona jest terapia przez pacjenta w domu, zależą jej wyniki. Pacjent, idąc na wizytę kontrolną, często skarży się na brak poprawy. Jednak siłą rzeczy nie może przyznać się do nieświadomej modyfikacji terapii lub nieprzestrzeganie zaleceń.

Inaczej jest w przypadku osób, które świadomie manipulują przebiegiem leczenia. Często powodem są w takim wypadku ich zastrzeżenia i wątpliwości. Niekiedy czynnikiem mocno wpływającym na modyfikację jest wiedza uzyskana w internecie na różnych, często nierzetelnych stronach czy forach internetowych. Niestety pacjent taki, pojawiając się w gabinecie lekarskim po raz kolejny, nie informuje lekarza o tym, co robił, a czego nie oraz jakich modyfikacji dokonał. Często też nie mówi lekarzowi, jakie dodatkowe terapie stosował we własnym zakresie – także równolegle z ustalonym leczeniem. Za najczęstszy powód nieprzyznawania się lekarzowi do tych rzeczy należy uznać niewiedzę pacjenta co do możliwych skutków zatajenia swojego postępowania. W takim przypadku niedoinformowanie pacjenta powoduje niedoinformowanie lekarza. Niestety tworzy to błędne koło, z którego uda się wyjść jedynie wtedy, gdy zostanie wdrożona odpowiednia edukacja skupiona na wykształcanie właściwych nawyków.

Elwira Smoleńska
Członkini Zarządu Fundacji
Obywatele Zdrowo Zaangażowani

Zdjęcie: stevepb via Pixabay.com
(licencja CC0 – Domena Publiczna).

24 lipca gościliśmy w Kołobrzegu ze Strefą Zdrowo Zaangażowanych. Czynna cały dzień Strefa na plaży została zorganizowana z okazji Światowego Dnia Samoleczenia.

W godzinach działania strefy poprzez zabawy dla dzieci i aktywności dla dorosłych przekazywaliśmy wiedzę o tym, jak dbać o swoje zdrowie. Gdy dzieciaki pod opieką naszych maskotek – Pora i Marchewki – budowały zamki z piasku, puszczały bańki mydlane czy brały udział w zawodach sportowych, dorośli mogli zapytać dr Annę Staniszewską, prezes Fundacji, o różne zagadnienia związane z samoleczeniem.

Sercem Strefy Zdrowo Zaangażowanych była ogromna , na której przez cały dzień kolejni uczestnicy wydarzenia przybijali swoje deklaracje zdrowego zaangażowania. Na zakończenie wydarzenia nie było już na niej miejsca! Późnym wieczorem, już po zamknięciu strefy, wiele osób podchodziło do tablicy, czytało, co się na niej znajduje, a nawet robiło sobie przy niej zdjęcia. Tablica, wkopana na pół metra w piasek została na plaży, tworząc tym samym tymczasowy „pomnik” zdrowego zaangażowania na kilka kolejnych dni.

Wydarzenie odbyło się pod patronatem Prezydenta Miasta Kołobrzeg oraz przy wsparciu Zdrojowa Invest Hotels. Dziękujemy!

 

Na rynku co chwila pojawiają się nowe technologie, w tym stworzone szczególnie w celu ułatwienia odzyskiwania lub zachowania zdrowia. Czasami są to całkowicie nowe urządzenia, częściej jednak – ulepszone wersje tego, co już jest znane. Szybki rozwój technologii mobilnych, coraz łatwiejsza komunikacja oraz rosnąca liczba ambitnych start-upów sprawiają, że powstaje coraz więcej innowacyjnych rozwiązań, które wspierają pacjentów w samozarządzaniu zdrowiem.

Przykładem może być ciśnieniomierz, który dla pacjenta chorującego na nadciśnienie tętnicze (i nie tylko) jest niezbędny w procesie samoopieki i samokontroli. Początkowo na rynku dostępne były tylko ciśnieniomierze zegarowe z pompką (gruszką). Do ich prawidłowego użycia niezbędne były także słuchawki lekarskie. Nie każdy potrafił odpowiednio umieścić stetoskop, napompować mankiet, a także wysłuchać i zinterpretować usłyszane tony. Z upływem czasu pojawiły się ciśnieniomierze półautomatyczne i automatyczne, które w znaczący sposób ułatwiły dokonywanie pomiarów pacjentom. Ulepszone urządzenia są znacznie mniej skomplikowane w obsłudze, a pomiar po założeniu mankietu i wciśnięciu odpowiedniego przycisku dokonuje się sam. Urządzenie mierzy także plus. Oczywiście nie wyczerpało to możliwych innowacji. Technologia jeszcze bardziej poszła do przodu i  na swój smartfon można pobrać np. aplikację Kardiometr, która pozwala na monitorowanie pomiarów ciśnienia, a przy okazji także BMI i aktywności. Dodatkowo przypomina o wykonaniu pomiarów, odbyciu treningu i przyjęciu leków. Możemy także zestawić nasze wyniki z tygodnia, miesiąca czy roku. Aplikacja pozwala także przesłać wyniki swojemu lekarzowi.

Przełom widoczny jest także w farmakologii. Producenci leków nieprzerwanie pracują nie tylko nad wynalezieniem nowych cząsteczek terapeutycznych, lecz także ulepszają technologie już istniejące na rynku. Jako przykład można podać chociażby opracowanie nowych postaci leków, np. transdermalnych systemów terapeutycznych, które, jak oceniają sami pacjenci, są wygodne w stosowaniu i poprawiają jakość ich życia, a także nie obciążają układu pokarmowego. Ponadto w przypadku wystąpienia działania niepożądanego wymagającego zaprzestania podawania leku, plaster można szybko odkleić. Prostszymi innowacjami, z którymi pewnie nieraz si spotkaliśmy, jest np. powlekanie tabletek, które są nieprzyjemne w smaku, czy zmniejszanie tabletek, w przypadku trudności z ich połykaniem. Nawet takie drobne zmiany, jeśli poprawiają komfort stosowania leku, stanowią kierunek, który należy wspierać.

Aktualnie pacjentom stosującym leki niezwykle ułatwiają życie różnego rodzaju aplikacje dostępne na smartfon. Przykładem może być aplikacja Moje Leczenie, która po wpisaniu niezbędnych danych przypomina pacjentowi o wzięciu leku. Ponadto aplikacja pomaga w zapisywaniu każdego odstępstwa od przyjmowania leku, a także daje możliwość udostępniania statystyk np. członkom rodziny. Jest to bardzo wygodne szczególnie dla rodziców, którzy nie mają możliwości łatwego przypomnienia choremu dziecku o przyjęciu leku w godzinach pracy.

Kolejną ciekawą aplikacją jest DrWidget Interakcje, gdzie po wpisaniu nazwy handlowej leku czy nazwy substancji czynnej można sprawdzić, czy dane preparaty wchodzą ze sobą w interakcje, a także uzyskać informacje o ewentualnych środkach ostrożności dla kobiet w ciąży czy kierowców. To ważny element bezpiecznej farmakoterapii. Zwiększeniu świadomości pacjentów służy także wspieranie ich w obserwowaniu i zgłaszaniu działań niepożądanych – od niedawna bowiem polscy pacjenci mogą samodzielnie zgłaszać działania niepożądane. Mogą to uczynić tradycyjnie (czyli faksem, e-mailowo, listownie) albo skorzystać z aplikacji na smartfon Mobit Skaner. Przy jej użyciu skanuje się kod leku, co pozwala wyświetlić dane na jego temat oraz właśnie zgłosić wystąpienie działania niepożądanego.

Ciekawym rozwiązaniem jest też aplikacja Mobilna Apteczka. Można za jej pomocą zapisać wszystkie leki jakie się ma w domowej apteczce, łącznie z informacją o terminie ważności leku i dacie jego otwarcia. Taki lekospis zawsze będzie pod ręką i pozwoli oszczędzać pieniądze i nie kupować leków, które się już posiada. Jest to spójne z filozofią warsztatów „Przewietrz apteczkę!”, podczas których budujemy nawyk prowadzenia takich spisów w formie papierowej – aplikacja stanowi świetne rozwiązani dla osób ceniących sobie wygodę wynikającą z używania technologii.

Co istotne wszystkie wyżej wymienione aplikacje można ściągnąć na swój smartfon za darmo. Korzystanie z nich nie tylko ułatwia pacjentom zarządzanie własnym zdrowiem, ale także jak podaje Departament Zdrowia w Wielkiej Brytanii może przynieść służbie zdrowia oszczędności finansowe, które aktualnie wydaje się na nie zawsze uzasadnione wizyty lekarskie. Nic dziwnego, bo świadomy i odpowiedzialny pacjent, który mądrze korzysta z nowoczesnych technologii, staje się cennym partnerem służby zdrowia.

 

dr Anna Staniszewska
Prezes Zarządu Fundacji
Obywatele Zdrowo Zaangażowani

Zdjęcie: soc7 via Pixabay.com
(licencja CC0 – Domena Publiczna).

W numerze 3/2015 periodyku „Medycyna Dydaktyka Wychowanie” wydawanym przez Warszawski Uniwersytet Medyczny znalazło się podsumowanie I Warszawskich Dni Promocji Zdrowia organizowanych na tej uczelni przez sekcję Promocji Zdrowia Studenckiego Koła Naukowego Zdrowia Publicznego.

Fundacja Obywatele Zdrowo Zaangażowani była obecna na tym wydarzeniu jako partner a także… temat referatów. Zapraszamy nie tylko do lektury relacji z konferencji na stronach 5-6 najnowszego wydania, lecz także innych artykułów na temat życia Warszawskiego Uniwersytetu Medycznego.

Elektroniczne wydanie pisma można pobrać, klikając [ten link].

 

Zdjęcie: geralt via Pixabay.com
(licencja CC0 – Domena Publiczna).

6 czerwca, podczas Ogólnopolskiej Konferencji Naukowej „Edukacja – Zdrowie – Środowisko”, dr Dominik Olejniczak z Fundacji Obywatele Zdrowo Zaangażowani przedstawił referat „Ocena zachowań zdrowotnych ludzi w wieku podeszłym ze szczególnym uwzględnieniem źródeł pozyskiwania informacji o zdrowiu, w kontekście zjawiska samoleczenia”.

 

Referat przygotowany wspólnie z dr Anną Staniszewską, Prezes Fundacji Obywatele Zdrowo Zaangażowani, przedstawiał ciekawe spojrzenie na problem zachowań prozdrowotnych osób starszych. Tematyka ta jest bliska Fundacji, która prowadzi m.in. warsztaty bezpiecznej farmakoterapii dla seniorów w ramach cyklu „Przewietrz apteczkę!”.

Konferencja została zorganizowana przez Instytut Ochrony Środowiska – Państwowy Instytut Badawczy w Warszawie oraz Wydział Pedagogiczny i Artystyczny Uniwersytetu Jana Kochanowskiego w Kielcach. Więcej informacji na jej temat można znaleźć na stronie internetowej wydarzenia.

Dr Dominik Olejniczak, Członek Zarządu Fundacji Obywatele Zdrowo Zaangażowani, gościł na antenie programu Polskie Radio 24. W długiej rozmowie poruszył temat odpowiedzialności Polaków i Polek za własne zdrowie oraz właściwego podejścia do tzw. samoleczenia.

Więcej na temat tego, na czym polega „zdrowe zaangażowanie” oraz dlaczego „samoleczenie nie powinno budzić grozy”, a nawet staje się nie do uniknięcia we współczesnym świecie, dowiecie się z podcastu dostępnego w całości na stronie Polskiego Radia 24.

 

Zdjęcie: Fotocitizen via Pixabay.com
(licencja CC0 – Domena Publiczna).